Жаш үй-бүлөлөргө каржылык жардам: дүйнөлүк тажрыйба жана Кыргызстандагы колдоо

Колдоонун негизги багыттары 

Турак жай программалары


Көптөгөн өлкөлөр жаш үй-бүлөлөргө өз турак жайын алууга жардам берген төмөнкү механизмдерди сунушташат:

• баштапкы төлөмгө субсидиялар (мисалы, Улуу Британиядагы «Help to Buy» программасы);
• төмөн пайыздык чен менен берилүүчү жеңилдетилген ипотекалык кредиттер (Франция, Германия);
• төлөмдөрдү бөлүп төлөө же пайыздык төлөмдөрдү жарым-жартылай компенсациялоо (Польша жана Чехиядагы программалар).

Балдарга жөлөкпулдар


Мамлекеттер балдарды багуу жана тарбиялоого кеткен чыгымдарды жабууга жардам берүү үчүн үй-бүлөлөргө үзгүлтүксүз жөлөкпул төлөп турушат:

• Германия — Kindergeld: ар бир балага айына болжол менен 250 евро;
• Польша — «Rodzina 800+» программасы: 18 жашка чейинки ар бир балага айына 800 злотый;
• Канада — Canada Child Benefit: үй-бүлөнүн кирешесине жараша өзгөрөт, 6 жашка чейинки балага жылына 7 миң канадалык долларга чейин.

Салыктык жеңилдиктер


Жаш үй-бүлөлөргө каржылык жүктү азайтуу максатында салыктык жеңилдиктер жана төмөндөтүлгөн салык чендери берилет:

• АКШ — Child Tax Credit, бул балдардын санына жараша миңдеген долларга чейин салык базасын азайтат;
• Франция — «quotient familial» системасы, анда үй-бүлөнүн кирешеси мүчөлөрүнүн санына бөлүнүп, салык төмөндөйт.

Калктын санын көбөйтүүнү колдоо программалары


Мындай программалардын максаты — балалуу үй-бүлөлөр үчүн жагымдуу шарттарды түзүү жана элдин санын көбөйтүү:

• Сингапур — Baby Bonus: 10 миң сингапур долларына чейинки бир жолку төлөм жана балдар үчүн топтоо эсептери;
• Түштүк Корея — 0–7 жаштагы балдары бар үй-бүлөлөргө ай сайын жөлөкпулдар жана баланын төрөлүшүнө байланыштуу кошумча төлөмдөр.

Кыргызстанда үй-бүлөлөрдү колдоо

Өлкөдө жаш ата-энелерди жана балалуу үй-бүлөлөрдү түз каржылык колдоонун бир катар чаралары бар:

• «Балага сүйүнчү» жөлөкпулу — баланын төрөлүшүнө байланыштуу бир жолку төлөм. Ар бир жаңы төрөлгөн ымыркайга 4 000 сом.
• Аз камсыз болгон үй-бүлөлөргө ай сайынкы жөлөкпул — ар бир балага 16 жашка чейин (же мектепте окуса 18 жашка чейин) төлөнөт. Үй-бүлөнүн кирешеси адам башына белгиленген чектен төмөн болсо, жөлөкпул дайындалат. Суммасы бюджетке жараша өзгөрүп, жыл сайын индексацияланып турат.
• Социалдык контракт — аз камсыз болгон үй-бүлөлөргө чакан бизнес же жеке чарба ачуу үчүн акчалай колдоо берүү программасы. Өкмөт үй-бүлө кирешесин көбөйтүү долбоорун ишке ашыруу шарты менен 150 миң сомго чейин грант берет.
• Жаш үй-бүлөлөр үчүн ипотекалык жеңилдиктер — Мамлекеттик ипотекалык компаниясы аркылуу турак жай алуу үчүн төмөн пайыздык чен (көбүнчө 6–8% жылдык) жана узак мөөнөттүү төлөө шарттары менен кредиттер берилет.

Каржылык чаралардын максаттары

Демографиялык кырдаалды жакшыртуу элдин санын көбөйтүүнү  колдоо жана балдарды тарбиялоого шарт түзүү.

Турак-жай рыногун стимулдаштыруу турак жайга болгон суроо-талап курулуш тармагын жана экономикалык өсүштү өнүктүрөт.

Жашоого жагымдуу шарттарды түзүү каржылык жардам жаш үй-бүлөлөргө татыктуу жашоо деңгээлин камсыздоого, үй-бүлөлүк бюджетти туруктуу кармоого жана узак мөөнөттүү туруктуулукка жардам берет.

Мындай ыкма үй-бүлөлөрдү колдоонун комплекстүү системасын түзөт жана ошол эле учурда мамлекеттин стратегиялык милдеттерин чечет: демографияны чыңдоо, экономиканы өнүктүрүү жана туруктуу орто катмарды калыптандыруу.