Борбордук Азиядагы улуттук төлөм системалары: алар эмне менен алек болушат жана кантип өнүгүүдө

Кыргызстандын УТС

Кыргызстанда дээрлик 20 жылдан бери ички төлөм инфраструктурасынын негизин 2006-жылы ЖАК «Банктар аралык процессинг борбору» тарабынан ишке киргизилген «Элкарт» улуттук системасы түзөт. Анын жардамы менен өлкөнүн банктары ички төлөмдөргө арналган карталарды чыгарышат.

Учурда Кыргызстандын бардык - тактап айтканда 21 коммерциялык банкы «Элкарт» карталарын тейлөөгө кабыл алат. Бир жыл мурун, КРнын Улуттук банкынын маалыматы боюнча, өлкөдө бул төлөм системасынын 3,5 миллион картасы чыгарылган. Жарандар карталарды анын ичинен социалдык төлөмдөр, пенсионерлер үчүн, бизнес жана кредиттик карталарды пайдалана алышат. Кыргызстандын банктарында «Элкартты» чыгаруу бекер.

«Элкарт»дүкөндөрдө накталай эмес операцияларды жүргүзүүгө, накталай акчаларды алууга жана онлайн кызматтарынан пайдаланууга, социалдык төлөмдөрдү алууга мүмкүнчүлүк берет. «Элкарт мобайл» мобилдик банкингин өнүктүрүү жана контактсыз технологияларды ишке киргизүү накталай эмес операциялардын үлүшүнүн көбөйүшүнө жана калктын мурда тейленбеген катмарынын финансылык кызматтар менен камтылышына өбөлгө түзөт.

Казакстандын УТС

Казакстан Республикасында эки улуттук төлөм системасы иштейт: Банктар аралык акча которуу системасы жана Банктар аралык клиринг системасы. Казакстандын Улуттук төлөм корпорациясы да активдүү өнүгүп жатат.

Корпорациянын негизги максаты банктар аралык төлөмдөрдү, акча которууларды жана банктар аралык клирингди жүргүзүү, улуттук төлөм системасынын иштешин камсыз кылуу, ошондой эле илимий-изилдөө экспертизасын түзүү жана өнүктүрүү, финансылык, төлөм технологиялары чөйрөсүндө пилоттук долбоорлордун прототиптерин түзүү жана ишке ашыруу болуп саналат.

Казакстандын өзүнүн төлөм системасына негизделген банк карталары жок. Анын ордуна өлкөнүн банктары Visa, Mastercard, UnionPay жана American Express сыяктуу эл аралык төлөм системаларын колдонууну улантууда.

Өзбекстандын УТС

2019-жылдан бери Өзбекстан улуттук HUMO (Улуттук банктар аралык процессинг борбору) системасын алдыга жылдырып, ошол эле учурда 2004-жылы ишке киргизилген мурунку Uzcard (Бирдиктүү Республикалык процессинг борбору) төлөм системасын өнүктүрүүнү улантууда. Эки платформа тең бир убакта иштейт, бирок алардын ортосунда атаандаштык бар.

Uzcard алдыңкы IT жана электрондук төлөм инструменттерин жайылтат, стратегиялык программаларды, карталар менен накталай эмес төлөмдөр үчүн ченемдик документтерди иштеп чыгат, ошондой эле финансылык бирикмелер жана банктык жабдууларды чыгаруучулар менен кызматташтыкты өнүктүрөт. Uzcard мурда ачылгандыктан, Өзбекстандын калкынын басымдуу бөлүгү аны колдонот.

HUMO 2019-жылы негизделген. Жалпысынан компаниялардын функциялары окшош, бирок компания сектордун башка катышуучулары менен интеграцияга көбүрөөк ачык. Бул бардык банктарда бир кыйла жагымдуу чендер бар. 2025-жылдын январында HUMO Paynet тарабынан менчиктештирилген.

Өзбекстанда эки системаны тең колдогон банкоматтар жана POS-терминалдар тармагы бар жана эл аралык шайкештик менен карталарды ачуу боюнча чечимдер акырындык менен киргизилүүдө.

Тажикстандын УТС

Тажикстанда төлөм инфраструктурасынын борбордук элементи «Корти Милли» болуп саналат, өлкөнүн ичинде төлөмдөр үчүн колдонулган банк карталарын чыгарууну жана тейлөөнү камсыз кылган улуттук система. 20дан ашык банктар «Корти Милли» карталарын чыгарышат.

Тажикстандын Улуттук банкы аралыктан тейлөөнү киргизүүгө, банкоматтар тармагын кеңейтүүгө жана накталай эмес төлөмдөрдү кабыл алган соода түйүндөрүнүн санын көбөйтүүгө көңүл буруп, бул системаны модернизациялоонун үстүндө иштеп жатат. Төлөм инфраструктурасынын коопсуздугуна жана эл аралык стандарттарга ылайыктуулугуна өзгөчө көңүл бурулат.

Түркмөнстандын УТС

Түркмөнстанда жарандарга товарлар жана кызматтар үчүн төлөө, ошондой эле накталай акча алуу үчүн банк карталарын колдонууга мүмкүндүк берүүчү негизги төлөм системасы «Алтын Асыр» бойдон калууда. Буга чейин карт ээлери биринчи кезекте мамлекеттик кызматкерлер, андан кийин студенттер жана пенсионерлер, ошондой эле ар кандай мамлекеттик жөлөкпулдарды алуучулар болгон. 2023-жылга чейин Түркмөнстандын Борбордук банкынын статистикасына ылайык, өлкөдө 5 миллиондон ашык карта чыгарылган.

Кошумчалай кетсек, үстүбүздөгүжылдын февраль айынан тарта өлкөдө Галкыныш платформасы өнүгүп жатат. Демилге өлкөнүн банк секторун санариптештирүү жана финансылык кызматтардын натыйжалуулугун жогорулатуу боюнча программанын бир бөлүгү болуп саналат.

Түркмөнстан учурда коңшу өлкөлөргө салыштырмалуу санариптештирүүнүн жай темптерин көрсөтүүдө, бирок бара-бара санариптик финансылык инструменттердин спектрин кеңейтүүдө.

Жогорудагы маалыматтардын негизинде Борбордук Азия өлкөлөрүнүн улуттук төлөм системалары өнүгүүнүн ар кандай баскычтарында турат, бирок бардык мамлекеттерде финансылык көз карандысыздыкты чыңдоо жана заманбап төлөм чечимдерин ишке ашыруу каалоосу бар. Мунун баары ыңгайлуулукту, коопсуздукту жана финансылык көз карандысыздыкты камсыз кылат.