Улуттук банктын жаңы токтому: Банктар үчүн азыраак тобокелдик, бизнес үчүн көбүрөөк колдоо

2025-жылдын 30-июлунда КРнын Улуттук банк Башкармасы «Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын айрым ченемдик укуктук актыларына сооданы каржылоо маселелери боюнча өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» токтом кабыл алды. Бул тууралуу Улуттук банктан билдиришти.

1. КРнын Улуттук банкынын «Активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана зыяндардын ордун жабуу үчүн резервге тиешелүү чегерүүлөр жөнүндө» жобону бекитүү тууралуу токтом 2004-жылдын 21-июлунда бекитилген, активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготууларды жана зыяндарды жабуу үчүн резервге тиешелүү чегерүүлөрдү жүргүзүү жөнүндө жобого өзгөртүүлөр киргизилген:

12.1-пункт төмөнкү мазмундагы абзац менен толукталды:

«Баланстан тышкаркы милдеттенмелер,эгерде алар Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын адекваттуулугунун ченемдерин аныктоо боюнча нускаманын 30-пунктунун 1-бөлүмчөсүндө көрсөтүлгөн шарттарга жооп берсе, банктар эмиссиялык валютасына карабастан, баланстан тышкаркы милдеттенмелерди «нормалдуу» категориясына классификациялай алат, бул Улуттук банк Башкармасынын 2022-жылдын 12-октябрындагы №2022-П-12/63-1-(ЧУА) токтому менен бекитилген.

2. КРнын Улуттук банкынын 2009-жылдын 28-декабрындагы «Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жүзөгө ашыруучу банктардын капиталынын жетиштүүлүгүнүн (адекваттуулугунун) ченемдерин аныктоо боюнча нускаманы бекитүү тууралуу» токтомуна өзгөртүү киргизилген, Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык иш жүргүзгөн банктардын капиталынын шайкештигинин ченемдерин аныктоо боюнча нускамада:

29-пункт төмөнкүдөй редакцияда баяндалды:

«Нускоочу баланстан тышкаркы милдеттенмелер үчүн кредитти конвертациялоо коэффициенттеринин төмөнкү пайыздык өлчөмдөрүн аныктайт:

1) кредитти конвертациялоо коэффициенти - 10%:

• а) банк кардарга алдын ала эскертүүсүз каалаган убакта шартсыз чакыртып алууга/жокко чыгарууга укуктуу болгон баланстан тышкаркы милдеттенмелер;

2) кредитти конвертациялоо коэффициенти - 20%, эгерде төмөнкү шарттардын бардыгы бир убакта аткарылса;

• а) баланстан тышкаркы милдеттенменин мөөнөтү бир жылдан ашпаса; 
• б) баланстан тышкаркы милдеттенме эл аралык соодада товарларды же кызмат көрсөтүүлөрдү жеткирүү же сатып алуу менен түздөн-түз жана дароо байланышы бар болсо;
• в) баланстан тышкаркы милдеттенме өзүнөн-өзү жоюлуу мүнөзгө ээ жана аны жөнгө салуу же жоюу негизги соода бүтүмүнө тиешелүү документтерди тапшыруу менен шартталса; 
• г) бүтүм сооданы каржылоо чөйрөсүндө жалпы кабыл алынган эл аралык эрежелерге жана тажрыйбага ылайык түзүлсө;

3) кредитти конвертациялоо коэффициенти - 50%:

• а) конкреттүү бүтүмгө байланыштуу баланстан тышкаркы милдеттенмелер (мисалы, подрядчы курулуш объектисинде өз милдеттенмелерин аткарбаган учурда кардарлардын чыгымын компенсациялоого кепилдик берүүчү аккредитив жана башка ушул сыяктуу милдеттенмелер);
• б) соода операцияларына байланыштуу кыска мөөнөттүү өзүн-өзү жоюу милдеттенмелери (мисалы, товарды жөнөтүү менен камсыздалган документтик аккредитив);

4) кредитти конвертациялоо коэффициенти - 100%:

• а) активди берүү боюнча милдеттенмелер;
• б) кредиттик алмаштыруучулар (мисалы, жалпы кепилдиктер, резервдик аккредитивдер, акцепт кепилдиктери), б.а. документтер (алардын аталышына карабастан) эгерде анын атынан кепилдик берилген же аккредитив берилген банктын кардары келишимдик келишим боюнча же ушул сыяктуу үчүнчү жакка аванс алган акча каражаттарын төлөбөсө, банктын үчүнчү жакка акча каражаттарын төлөө боюнча мыйзамдуу милдеттенмесин көрсөтүү;
• в) айрым учурларда контрагенттин активди кайтарып берүү укугу менен сатуу-сатып алуу келишимдери жана активдерди сатуу; 
• г) активдерди сатып алуу боюнча милдеттенмелер; 
• д) мурунку категорияларга кирбеген башка баланстан тышкаркы милдеттенмелер.

3. КРнын Улуттук банкынын 2009-жылдын 28-декабрындагы «Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын айрым ченемдик укуктук актылары жөнүндө» токтомуна активдерди классификациялоо жөнүндө жобого төмөнкүдөй өзгөртүү киргизилген жана жогоруда аталган токтом менен бекитилген ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жүргүзүүдө потенциалдуу жоготууларды жана зыяндарды жабуу үчүн резервге тиешелүү чегерүүлөрдү:

42-пункт төмөнкүдөй мазмундагы абзац менен толукталды:

«Банктык капиталдын шайкештигинин ченемдерин аныктоо боюнча нускаманын 29-пунктунда көрсөтүлгөн кредитти конвертациялоонун 20% коэффициентинин шарттарына ылайык келсе, банктар чыгарылган валютасына карабастан баланстан тышкаркы милдеттенмелерди «нормалдуу» категориясына классификациялай алышат, Улуттук банктын 2009-жылдын 28-декабрындагы № 51/4 токтому менен бекитилген ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жүргүзүү.

4. КРнын Улуттук банкынын 2022-жылдын 12-октябрындагы «Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын адекваттуулугунун ченемдерин аныктоо боюнча нускаманы бекитүү тууралуу» токтомуна өзгөртүүлөр жана толуктоолор киргизилди, КРнын коммерциялык банктарынын капиталынын шайкештигинин (адекваттуулугунун) ченемдерин аныктоо боюнча нускамада:

30-пункт төмөнкүдөй редакцияда баяндалды:

«Нускоочу баланстан тышкаркы милдеттенмелер үчүн кредитти конвертациялоо коэффициенттеринин төмөнкү пайыздык өлчөмдөрүн аныктайт:

1) төмөн тобокелдик (кредиттик конверсия коэффициенти – 20%), эгерде төмөндөгү шарттардын бардыгы бир убакта аткарылса:

• а) баланстан тышкаркы милдеттенменин мөөнөтү бир жылдан ашпаса; 
• б) баланстан тышкаркы милдеттенме эл аралык соодада товарларды же кызмат көрсөтүүлөрдү жеткирүү же сатып алуу менен түздөн-түз жана дароо байланышы бар болсо;
• в) баланстан тышкаркы милдеттенме өзүнөн-өзү жоюлуучу мүнөзгө ээ жана аны жөнгө салуу же жоюу негизги соода бүтүмүнө тиешелүү документтерди тапшыруу менен шартталса; 
• г) бүтүм сооданы каржылоо чөйрөсүндөгү жалпы кабыл алынган эл аралык эрежелерге жана тажрыйбага ылайык түзүлсө;

2) орточо тобокелдик (кредиттик конверсия коэффициенти - 50%):

• а) конкреттүү бүтүмгө байланыштуу баланстан тышкаркы милдеттенмелер (мисалы, подрядчы курулуш объектисинде өз милдеттенмелерин аткарбаган учурда кардарлардын чыгымын компенсациялоого кепилдик берүүчү аккредитив жана башка ушул сыяктуу милдеттенмелер);
• б) соода операцияларына байланыштуу кыска мөөнөттүү өзүн-өзү жоюу милдеттенмелери (мисалы, товарды жөнөтүү менен камсыздалган документтик аккредитив);

3) толук тобокелдик (кредиттик конверсия коэффициенти - 100%):

• а) кредитти берүү боюнча милдеттенмелер; 
• б) кредит алмаштыруучулар (мисалы, жалпы кредиттик кепилдиктер, резервдик аккредитивдер, акцепт кепилдиктери), б.а. документтер (алардын аталышына карабастан) эгерде анын атынан кепилдик берилген же аккредитив берилген банктын кардары келишимдик келишим боюнча же ушул сыяктуу үчүнчү жакка аванс алган акча каражаттарын төлөбөсө, банктын үчүнчү жакка акча каражаттарын төлөө боюнча мыйзамдуу милдеттенмесин көрсөтүү;
• в) айрым учурларда контрагенттин активди кайтарып берүү укугу менен сатуу-сатып алуу келишимдери жана активдерди сатуу; 
• г) активдерди сатып алуу боюнча милдеттенмелер; 
• д) мурунку категорияларга кирбеген бардык башка баланстан тышкаркы милдеттенмелер»;

Токтом тууралуу кененирээк маалымат менен Улуттук банктын сайтындагы шилтемеден таанышууга болот.

Эске салсак, 2025-жылдын 1-июлунда КРнын Улуттук банкынын «Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын айрым ченемдик укуктук актыларына сооданы каржылоо маселелери боюнча өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» токтом долбоору коомдук талкууга коюлган. Документте учурдагы жөнгө салуу сооданы каржылоо инструменттеринин өзгөчөлүктөрүн толук эске албаганы, атап айтканда, эл аралык соодага байланыштуу кыска мөөнөттүү, өзүн-өзү жоюучу милдеттенмелер тобокелдик деңгээли боюнча кыйла кооптуу милдеттенмелерге теңештирилгени белгиленген.